Málþing á Skagaströnd um Jón Sigurðsson

Á næsta ári eru liðin 200 ár frá fæðingu Jóns Sigurðssonar, forseta Kaupmannahafnardeildar Hins íslenska bókmenntafélags. Í tilefni af þessum tímamótum skipaði Alþingi nefnd sem hefur undirbúið afmælisdagskrá með hátíðum, ráðstefnum, sýningum, frímerkjaútgáfu, minjagripahönnun og ritgerðasamkeppni grunnskólabarna, svo fátt eitt sé nefnt.

Fræðasetur Háskóla Íslands á Norðurlandi vestra tekur forskot á sæluna og stendur fyrir málþingi 12. september í Bjarmanesi á Skagaströnd. Það mun beina sjónum að því með hvaða hætti minningin um Jón forseta sem leiðtoga Íslendinga í sjálfstæðisbaráttunni varð til og mótaðist í íslensku samfélagi á fyrstu áratugunum eftir andlát hans. Málþingið ætti að vera sérstaklega áhugavert fyrir þá sem hafa áhuga á menningartengdri ferðaþjónustu og ímyndarmálum.

Á málþinginu veltir Sigurður Gylfi Magnússon sagnfræðingur fyrir sér samhengi samfélagsþróunar og þess hvernig þjóðin hefur kosið að muna fortíð sína. Þá talar Páll Björnsson sagnfræðingur, sem sendir frá sér rit um arfleifð Jóns Sigurðssonar á afmælisárinu, um sameiningartáknið Jón Sigurðsson sem menn gera gjarnan að samherja sínum í pólitískum hitamálum. Guðmundur Hálfdanarson sagnfræðingur fjallar næst um það hvernig hugmyndin um hetjuna hefur bæði verið notuð til að réttlæta tilvist Háskóla Íslands og til að gagnrýna starfsemi hans. Síðast, en ekki síst, ræðir Jón Karl Helgason bókmenntafræðingur um þjóðardýrlinginn og spyr hver framtíð Jóns Sigurðssonar sé í því hlutverki á næstu árum og áratugum. Í lokin verður góður tími til umræðna.

Sigurður Gylfi Magnússon: 

Fortíð á réttu verði! Minningarframleiðsla samtímans

Páll Björnsson: 

„... hinn ókrýndi konungur Íslands.” Endurfæðingar Jóns Sigurðssonar forseta

Kaffihlé

Guðmundur Hálfdanarson: 

Hetjan og Háskólinn. Jón Sigurðsson og stofnun Háskóla Íslands

Jón Karl Helgason: 

Uppi á stórum stalli Jón. Hrókeringar á íslenskum þjóðardýrlingum

Umræður og fyrirspurnir

Sigurður Gylfi Magnússon: 

Spurt verður hvort eitthvað sé á minnið að treysta og hvernig einstaklingar og samfélög varðveita minningar sínar. Kynnt verða til sögunnar þrjú hugtök sem eru líkleg til að hjálpa fólki að átta sig á tengslum sínum við fortíðina og hvernig hún er numin. Hugtökin sem um ræðir eru "sameiginlegt minni" (e. collective memory), "sögulegt minni" (e. historical memory) og einstaklingsminni (e. individual memory). Þau verða síðan notuð til að greina samfélagsþróun á Íslandi á 19. og 20. öld og hvernig þjóðin hefur kosið að muna fortíð sína. 

Loks verða þær hugmyndir tengdar við fyrirbærið "menningarlegt auðmagn" (e. cultural capital), það er hvernig samfélög, hópar og einstaklingar kjósa að nýta sér fortíðina með framleiðslu minninga af ýmsu tagi. Rætt verður um þýðingu þessarar starfsemi og hvaða hugmyndir hún gefur um virkni samfélagsins.  

 

Páll Björnsson:

„... hinn ókrýndi konungur Íslands.” 

Frá því snemma á 20. öld hefur minningin um Jón Sigurðsson forseta (1811-1879) verið sterkmeðal Íslendinga. Til hans hefur oft verið vitnað og minningu hans verið haldið á lofti af slíkum móð að óhætt er að fullyrða að Jón forseti hafi verið ― og sé jafnvel enn ― eitt mikilvægasta sameiningartáknið hérlendis. Minningarnar hafa birst með fjölbreyttum hætti, til að mynda í bókum, minningarritum, tímarits- og blaðagreinum, kveðskap, hátíðahöldum, minnismerkjum, minjagripum, myndum, málverkum, sögusýningum og uppbyggingu sögustaða. Og margsinnis hafa menn reynt að gera Jón að samherja sínum í pólitískum hitamálum. Í fyrirlestrinum verður fjallað um þessa minningarvæðingu í heild sinni með því að taka dæmi um ólíka minningarhætti. Einnig verður rætt um hverjir hafi einkum staðið fyrir því að helga sér það táknræna auðmagn sem fólst í minningunni um Jón forseta og hvaða hlutverki þessi minningarvæðing gegndi í myndun og viðhaldi íslenska þjóðríkisins á 20. öld. 

 

Guðmundur Hálfdanarson: 

Jón Sigurðsson og stofnun Háskóla Íslands 

Háskóli Íslands var vígður 17. júní 1911 á aldarafmæli Jóns Sigurðssonar. Var þetta gert til að minnast þjóðhetjunnar ástsælu en um leið var ætlast til þess að minningin um hetjuna yrði Háskólanum til framdráttar. Í vígsluræðum skólans var hugmyndin um háskóla á Íslandi rakin til Jóns sem átti um leið að réttlæta tilvist slíkrar stofnunar í samtímanum. Síðar nýttu stjórnmálamenn á borð við Jónas Jónsson frá Hriflu sér Jón Sigurðsson og hugmyndir hans um þjóðskólann til að gagnrýna Háskóla Íslands fyrir að hann starfaði ekki í anda hetjunnar. Í 

fyrirlestrinum verður dæmið um hetjuna og háskólann notað til skýra hvernig „minningar“ um þjóðhetjur verða til og hvaða tilgangi þær þjóna í samtímanum. Hvernig „munum“ við Jón Sigurðsson og hvernig er „minningin“ um hann notuð í pólitískum deilum? 

 

Jón Karl Helgason: Uppi á stórum stalli Jón. Hrókanir á íslenskum þjóðardýrlingum 

Í miðbæ Reykjavíkur voru á árunum 1875 til 1931 sett upp líkneski af Bertel Thorvaldsen, Jónasi Hallgrímssyni, Jóni Sigurðssyni, Kristjáni IX og Hannesi Hafstein. Í vissum tilvikum voru uppi ólíkar hugmyndir um staðsetningu á einstökum styttum og nokkur dæmi eru um það að þær væru færðar frá einum stað til annars. Í fyrirlestri sínum rekur Jón Karl Helgason sögu þessara hrókana og setur þær í samband við hugmyndir sínar um stöðu og hlutverk evrópskra 

þjóðardýrlinga.